Eemland
Waaien in Eemland....
In het noordoosten van de provincie Utrecht ligt Eemland. Het is een agrarisch gebied dat een grote leegte uitstraalt door het nagenoeg ontbreken van huizen en bomen. In het noordwestelijk gedeelte zijn de gevolgen van overstromingen in het verleden nog bijzonder goed zichtbaar. Je kunt dat gedeelte van Eemland bereiken door vanaf de A1 of de A27 naar Eemnes te rijden. Via de Wakkerendijk rijd je verder naar het noorden over de Meentweg. Vervolgens ga je rechtsaf de Cors Rijkseweg in en uiteindelijk linksaf de Noord Ervenweg in. Deze smalle weg eindigt bij de Meentdijk. Hier kun je in de berm parkeren en een wandeling maken langs de waaien.
Afbeelding 1
Met behulp van de Fysisch geografische eenheden kaart kunnen we het ontstaan van Eemland en haar omgeving beter begrijpen. Eemland maakt deel uit van het glaciale bekken dat in de voorlaatste ijstijd (Saalien 150.000 jaar gleden) is uitgeschuurd door gletsjertongen van het landijs. Die stuwden aan weerszijden van het bekken stuwwallen op. De afzettingen die daarna in de tussenijstijd, het Eemien, gevormd zijn, staan niet op het kaartje omdat ze niet meer aan het oppervlak liggen. In de laatst ijstijd (Weichselien) is een dik pakket zand als een deken over het bestaande landschap neergelegd. Langs de stuwwallen staan de gordeldekzanden en wat verder weg ook dekzandvlaktes aangegeven. Plaatselijk komen ook dekzandruggen voor. In de laatste 10.000 jaar, gedurende het Holoceen, vindt er in Eemland op grote schaal veengroei plaats. Tussen de veeneilanden door worstelt zich de Eem een weg naar het noorden. Langs de Eem zijn vanuit de voormalige Zuiderzee jonge zeekleigonden afgezet. Bij het doorbreken van de dijken van de Zuiderzee zijn tijdens overstromingen herhaaldelijk kleilaagjes op het veen afgezet. De gevolgen van de overstromingen zijn op het kaartje als overslaggronden herkenbaar.
Afbeelding 2
Zo ziet het gebied er vanuit de lucht uit. De ronde plasjes heten waaien of wielen en zijn ontstaan als kolkgaten tijdens de dijkdoorbraken. De dijken zijn later weer om de kolkgaten heen gelegd. Daarom heeft de dijk een zeer bochtig verloop gekregen.
Afbeelding 3
Op onderstaand plaatje is te zien hoe zo’n kolkgat ontstaat. De foto is niet is Eemland maar langs de Rijn genomen. Het overstromingswater kwam van links naar rechts op de foto. Op de grens van asfalt en gras is op diverse plaatsen erosie te zien. Plaatselijk is door terugschrijdende erosie het wegdek verdwenen. Het kolkende water heeft daar een gat gemaakt en het onderliggende materiaal er uitgeslingerd. Dit materiaal is rechts op de foto als overslaggrond zichtbaar. Het zwaarste materiaal, de bakstenen, is al snel weer neergelegd, maar het lichtere zand kon wat verder vervoerd worden.
Afbeelding 4
De Meentdijk en de Zomerdijk zijn begrasd en goed beloopbaar. Plaatselijk ligt er zelfs nog een oud klinkerweggetje. Achter de schapen maakt de dijk een bocht om een waai heen.
Afbeelding 5
Hier zien we hetzelfde gebied nog eens uit het oosten. Soms, zoals rechtsonder op de foto zijn de waaien grotendeels verland. Linksonder is de plaats te zien waar het overstromingswater via een uitlaatwerk weer de polder kon verlaten.
Afbeelding 6
Dat is op deze plek. Hier wordt het uitlaatwerk juist gerestaureerd.
Afbeelding 7
Het gebied is zeer geschikt om een excursie te maken. Hier vindt een rondleiding plaats voor de aardrijkskundeleraren van de kring Utrecht van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Ook zij waren enthousiast over dit gebied en vonden het een uitstekend idee om er een Aardkundig Monument van te maken.
Afbeelding 8
Maar niet alleen van de aardkundige zaken kun je hier genieten. Vogels zijn er meestal in overvloed en ondanks de nabije ligging van de A1 en de A27 ademt het gebied een enorme rust uit.
Afbeelding 9
Verantwoording:
Foto’s BOHOteam
(Luchtfoto’s: Henk Bol
Grondfoto’s: Wim Hoogendoorn)
W. Hoogendoorn. Aardkundig excursiepunt 1:Waaien in Eemland, Grondboor & Hamer 2006 nr 1, blz. 6-8
