Spaarnwoude
Net ten oosten van Haarlem ligt de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Op de kaart is een scherpe overgang te zien tussen stad en platteland. Als we rijden op de Lage Dijk, bij punt 1 op de kaart, zien we in het oosten Spaarnwoude liggen.
Temidden van enkele gebouwen rijst de Stompe Toren op.
Met een verrekijker of telelens wordt duidelijk dat de toren op een verhoging in het terrein staat.
We gaan naar punt 3 op de kaart, een parkeerterrein, waarvandaan we naar de Stompe Toren kunnen lopen. Onderweg kunnen we vanaf punt 2 op de Hoge Spaarndammerdijk goed zien dat er vanaf de toren een hogere rug in het terrein in onze richting loopt. Het blijkt een langgerekte strandwal te zijn.
Vanaf het parkeerterrein lopen we naar de toren. Op het bord wordt uitgelegd dat al vanaf ongeveer 4500 jaar geleden, weliswaar met onderbrekingen, bewoning op de strandwal geweest is.
De Stompe Toren en de kerk zijn rond 1300 gebouwd.
Naast de kerk liggen diverse bezienswaardige grafstenen.
Op een regenachtige 25ste november 2002 vond bij de Stompe Toren een bijzondere gebeurtenis plaats. Zeven jaar na de benoeming van het eerste aardkundige monument in Nederland, de Grebbeberg, onthult gedeputeerde Ada Wildekamp het eerste aardkundige monument in Noord-Holland. Het zou de start worden van een hele serie monumenten.
Op een gedenksteen staat deze gebeurtenis ingebeiteld. Het doet op het eerste gezicht misschien wat gekunsteld aan zo’n fors brok graniet in deze streek van het land, maar het is natuurlijk wel een typisch aardkundig gedenkteken.
Op de Geomorfologische kaart van Nederland, is te zien hoe de langgerekte strandwal (geel), weliswaar met onderbrekingen, temidden van de ontgonnen veenvlakte (paars) ligt. Voor het ontstaan van de strandwal moeten we enkele duizenden jaren terug gaan. Na de laatste ijstijd, het Weichselien, steeg de zeespiegel door het afsmeltende landijs. Aanvankelijk ging deze stijging zo snel dat de kustlijn zich landinwaarts verplaatste. De getijdenwerking had grote invloed. Grote getijdensystemen, zoals de Oer-IJ, waren in deze periode actief. Zo’n 5000 jaar geleden trad er een kentering op. De zeespiegel begon wat minder snel te stijgen. Door de branding worden dan evenwijdig aan de kust uit de strandafzettingen langgerekte ruggen gevormd, de zogenoemde strandwallen. Ter hoogte van het huidige Spaarnwoude lag een moerassig veengebied. Hier werd door de branding, circa 5200 jaar geleden de meest oostelijk gelegen strandwal opgeworpen. Aanvankelijk viel zo’n strandwal alleen bij eb droog. Door verdere ophoging ten gevolge van sedimentatie hield de strandwal uiteindelijk, hoewel de zeespiegel nog verder steeg, bij vloed stand. De strandwal van Spaarnwoude is zo’n 100 meter breed. Zeewaarts van de strandwal van Spaarnwoude werd op de strandvlakte door de branding een nieuwe strandwal opgeworpen Dit herhaalde zich enkele keren, waardoor de kustlijn zich ondanks de stijgende zeespiegel weer in westelijke richting verplaatste. De brede (500 m) strandwal van Haarlem is 4800 jaar geleden en die van Santpoort 4300 jaar geleden gevormd. In de loop der tijd zijn op de oude strandwallen door de wind duinen, de zogenoemde oude duinen, gevormd. De nu dicht langs de kust gelegen hoge duinen, de zogenoemde Jonge Duinen, zijn pas na het begin van onze jaartelling ontstaan.
Tijdens een rondwandeling in de directe omgeving van de kerk is op diverse plaatsen een duidelijke trede in het terrein te zien bij de overgang van de strandwal naar de veenvlakte. Wanneer we bedenken dat de meer naar het westen gelegen brede strandwallen vrijwel geheel bedekt zijn met bebouwing (bv Haarlem) dan moeten we dankbaar zijn dat de provincie Noord-Holland dit kleinood tot aardkundig monument heeft benoemd.
Bronnen:
Geomorfologische kaart: Alterra (Wageningen UR)
Topografische kaart: Topografische Dienst Emmen
Hoogendoorn, W., 2007. Strandwal Spaarnwoude. Grondboor & Hamer jrg. 61 nr 1,pp. 2-6.
