De Dommel dl 3
27 april 2011
De Dommel is in aardkundig opzicht een interessante rivier. In deel 1 heb ik al een gedeelte ten westen van Sint Oedenrode behandeld waarin bijvoorbeeld prachtige afgesneden meanders te zien zijn. In deel 2 heb ik het gedeelte bij de Vresselsche Akkers op de korrel genomen. Prachtig zijn daar vormen van erosie en sedimentatie te zien. In deel 3 kijk ik ten oosten van Sint Oedenrode bij de Moerkuilen. Voor dit bezoek was ik geinspireerd door een artikel van Patrick Kiden (zie literatuur).
Op onderstaand geomorfologisch kaartje zijn met letters enkele van de fotolocaties aangegeven.
Geomorfologisch kaartje met fotopunten
De huidige loop van de Dommel is als doorlopende watergang herkenbaar die uit het zuiden komt en een bocht naar het westen maakt.
De aangrenzende groene kleur staat voor beekdalbodem met meanderruggen en geulen.
De blauwgroene kleur geeft beekdalbodem met veen aan.
De geelgroene kleuren staan voor dekzandruggen die soms nog wat geaccentueerd zijn door een oud bouwlanddek.
Plaatselijk is het dekzand nog wat verstoven en treffen we lage landduinen met bijbehorende vlakten en laagten aan.
Onderstaande foto is bij fotopunt A genomen. We zien nog net wat stuifzandrelief en op de achtergrond water.
Randje stuifzand voor het water
Uit de Geomorfologische Kaart kunnen we afleiden dat deze waterpartij ooit een veengebied binnen een beekdalbodem was. Hier heeft in het Laatglaciaal (voor 12.000 jaar geleden) een zeer grote meander van de Dommel gelopen die tegen de oostelijke dekzandruggen aanschuurde, maar er niet doorheen brak. Nadat de Dommel zich verplaatste naar zijn huidige loop, werd in het lage gebied, onder moerassige omstandigheden, een veenpakket gevormd. Het veen is door de mens weer weggegraven ten behoeve van turfwinning. Nu resteert er een zeer grote plas: de Moerkuilen. De naam is veelzeggend.
De Moerkuilen
Bij fotopunt B op de kaart ligt nog een kleine meer recent afgesneden meander, waarvan we hier het oostelijke uiteinde zien.
Oude meander van de Dommel
De wandelroute gaat hier, bij fotopunt C, dwars door de weilanden. Het waarschuwingsbord betreft het afstand houden van eventuele kuddes.
Route door het weiland
Bij fotopunt D staat een uitkijktoren. Dat is altijd handig voor het overzicht, maar eigenlijk valt er vanaf de grond ook veel te zien. In de bochtige loop van de Dommel zijn vormen van erosie en sedimentatie te zien.
De bochtige Dommel.
Hier hetzelfde gebied nog eens, maar nu vanuit de uitkijktoren.
Zicht vanuit de uitkijktoren
Hier sta ik bij fotopunt E. Door de begroeiing is het zicht niet optimaal, maar toch is het goed te zien dat ik op een trede in het terrein sta. Ik sta met mijn rug naar de hogere dekzandrug en kijk in de richting van de lage beekdalbodem.
Terreintrede tussen de beekdalbodem en de dekzandrug
Ook hier tussen de fotopunten E en F is het hoogteverschil opvallend.
Overgang naar de dekzandrug
Als je van de rand van de hooggelegen dekzandrug naar de beekdalbodem kijkt dan is het duidelijk dat daar beneden vochtige condities heersen, ook in deze drogere periode.
De vochtige beekdalbodem
Hier kijken we door het riet heen naar de laagelegen beekdalbodem.
Opnieuw zicht op de beekdalbodem
Hier is de overgang wel een beetje geegaliseerd, maar de terreintrede is toch prima te zien. Je kunt je hier levendig voorstellen dat ca 15000 jaar geleden een flinke watermassa van de toenmalige Dommel tegen de paar duizend jaar oudere dekzandrug aanbotste en steile oevers in deze buitenbocht vormden.
De buitenbocht van de oer Dommel en de dekzandrug
Bronnen:
Afbeeldingen:
BOHO-team.
Geomorfologische Kaart: Wageningen UR
Literatuur:
P. Kiden. De Dommel, een kleine rivier in het Brabantse dekzandgebied. 2009 .Grondboor & Hamer jrg 63, nr 6, p 161-167
Hoogendoorn, W., Zwerfsteneneiland Maarn en andere aardkundige monumenten. KNNV Uitgeverij 2006
Lezing 11 van de Stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland
