Aanleg van het eiland
De provincie heeft het zwerfsteneneiland Maarn tot 3e aardkundig monument in de provincie Utrecht benoemd. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan een onderdeel van het Beleidsprogramma 1999 - 2003.
Stichting
Op 4 april 2003 is de stichting "Vrienden van het Zwerfsteneneiland" opgericht. De stichting heeft tot doel de belangen van aardkundige waarden in het algemeen en van het Aardkundig Monument "Zwerfsteneneiland" in het bijzonder te behartigen.
Gesteentetelling Maarn
1 maart 2010
Twee maanden sneeuw, vanaf 17 december 2009 tot eind februari, betekent dat de vraag naar rondleidingen wegvalt. Dat geeft mij tijd voor wat lezingen te aktualiseren en te houden. Na gisteren de 2e lezing van 2010 in Museum Dorestad gehouden te hebben is het tijd om weer eens een thema van mijn grote stapel beschikbare onderwerpen voor de website weg te werken.
Een nieuw artikel voor Grondboor & Hamer over het zwerfsteneneiland Maarn als aardkundig excursiepunt heb ik vorige maand al ingeleverd. Daarvoor had ik een nieuw grafiekje moeten maken en dat bracht me op het idee om op de website de gesteentetelling door Jaap Zandstra van de grote stenen in Maarn eens te behandelen. In een artikel in de special van Grondboor & Hamer over de zanderij Maarn uit 1999 heeft Jaap Zandstra hier al eens verslag van gedaan. Dit nummer is echter niet meer te krijgen en bovendien staat er een foutieve grafiek in.
Een en al aandacht van Jaap Zandstra voor een Salagraniet.
Onderzoekers zijn er in de loop der tijd in geslaagd om van sommige noordelijke kristallijne zwerfstenen de herkomstgebieden vast te stellen in Scandinavie. Hesemann heeft 4 herkomstgebieden aangegeven, maar Zandstra uiteindelijk zelfs 10 gebieden:
1 = Oost-Balticum
2 = Oostzee ten zuiden van Aland
3 = Oostzee nabij Stockholm
4 = Uppland en omgeving
5 = Stockholm en omgeving
6 = Dalarna
7 = Smaland en omgeving
8 = Overig Zuid-Zweden
9 = Bornholm
10 = Oslogebied
Als we de herkomst van een zwerfkei weten spreken we van een gidsgesteente.
Herkomstgebieden van Hesemann (I tm IV) en Zandstra (1 tm 10).
In het veld had Zandstra indertijd (1998 en 1999) een bak gepolijste gidsgesteenten bij zich. Dit waren stenen die uit Scandinavie uit het moedergebied zijn meegenomen en vervolgens hier gezaagd en geslepen zijn.
Een niet-gesponsorde bak gepolijste gidsgesteenten.
Uiteraard is er nogal een verschil tussen de gezaagde en vervolgens gepolijste gidsgesteenten en de ruwe verweerde zwerfkeien op het zwerfsteneneiland, maar overeenkomsten zijn ook wel degelijk te zien.
Een meegenomen steen (Uppslagraniet) bovenop een grote echte zwerver.
Op het eiland komen 82 grote gidsgesteenten voor. Zandstra heeft deze gedetermineerd. Als je deze gesteenten naar herkomstgebied onderverdeeld en in een grafiek zet, dan krijg je een duidelijke uitslag.
Vergelijking met de boven getoonde kaart leert dat al onze gidsgesteenten uit het gebied II (Midden-Balticum) van Hesemann komen. De verfijnde methode van Zandstra toont dat ze bovendien voor het overgrote deel uit Uppland en omgeving (gebied 4)komen.
Een grafiek van de gesteentetelling onder de grote zwerfstenen van het Zwerfsteneneiland.
Een nadeel van tentoonstellen van natuursteen in de openlucht is dat onvermijdelijk verwering een rol gaat spelen. Dat zie je bij kerken en grafstenen, maar ook bij een dergelijke zwerfstenenverzameling.
De stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland probeert elk jaar een flink gedeelte van de zwerfstenen schoon te spuiten. Dat valt niet mee, want er is geen electriciteit (ondanks de hoogspanningsmast) en geen water (ondanks de schiereilandligging) om eventjes snel te spuiten. Met behulp van de ROM van de stichting en een ingehuurde tractor is het echter mogelijk een schoonmaakexpeditie te organiseren.
Je hebt dan veelal gelijk eer van je werk. Voor de show heb ik hier even de twee uiteinde van deze zwerfsteen schoongespoten Achter de zwarte massa wordt dan een Uppsalagraniet zichtbaar met heldere pegmatietbanden.
Een aan de uiteinden schoongespoten Uppsalagraniet.
Op het eiland komt slechts 2x een Arnograniet voor.
Arnograniet.
Ook de Vangegraniet komt maar zelden voor (3x)
Vangegraniet.
De Hedesundagraniet komt wat vaker voor (13x).
Hedesundagraniet.
Als de zon schijnt is het altijd leuk om bij de Hedesundagraniet te speuren naar Karlsbadertweelingen, die we op onderstaande foto zo mooi zien spiegelen.
Kalsbadertweeling in de Hedesundagraniet.
Kortom onder de sneeuw zit heel wat verborgen. Dat kunt u van dichtbij bekijken tijdens een rondleiding in de echte (www.aardkundigewaarden.nl/zwerfsteneneiland/rondleiding.php) of in de virtuele wereld (www.aardkundigewaarden.nl/digitaalzwerfstenenmuseum/collectiegrotestenen/gids.php).
Ga maar eens kijken onder de sneeuw.
Bronnen:
Foto’s:
BOHO-team.
Kaart:
J.G. Zandstra
Literatuur:
Hoogendoorn, W., Zwerfsteneneiland Maarn en andere aardkundige monumenten. KNNV Uitgeverij 2006
Hoogendoorn, W., 2010. Aardkundig excursiepunt 36: Zwerfsteneneiland Maarn. Grondboor & Hamer, jrg 64 nr 1, p 24 tm 29.
Zandstra, J.G. 1999. Twee tellingen van noordelijke kristallijne gidsgesteenten in de zandgroeve te Maarn. Grondboor & Hamer 1999, jrg 53 nr 5, p 106-108
Rondleiding
De zanderij Maarn is per 22 november 2013 opengesteld. Het zwerfsteneneiland blijft alleen onder begeleiding van een gids van de Stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland te bezoeken. Op die manier hopen we onze waardevolle collectie te beschermen.
Lezingen
Groepen stellen het soms op prijs op een rustige locatie eerst wat meer over de achtergronden van het zwerfsteneneiland en de aardkundige waarden in de provincie Utrecht te horen.