Aanleg van het eiland
De provincie heeft het zwerfsteneneiland Maarn tot 3e aardkundig monument in de provincie Utrecht benoemd. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan een onderdeel van het Beleidsprogramma 1999 - 2003.
Stichting
Op 4 april 2003 is de stichting "Vrienden van het Zwerfsteneneiland" opgericht. De stichting heeft tot doel de belangen van aardkundige waarden in het algemeen en van het Aardkundig Monument "Zwerfsteneneiland" in het bijzonder te behartigen.
Profielen in de Zanderij
20 maart 2016
Op dit moment ben ik bezig met de afronding van een boek / album over profielen in de zanderij. Helaas zijn er in het verleden maar erg weinig plaatjes geschoten van de regelmatig zichtbare structuren. Men schrijft wel hoe mooi men die gelaagdheid vindt. De afbeeldingen betreffen bovendien vaak slechts beperkte gedeelten van de wanden en tonen bv een steil of vertikaal staande laag of erosieverschijnselen.
Op zich is dit wel verwonderlijk, want na 1875 begon de landijstheorie in brede kring aanhangers te krijgen. Daardoor werd de zanderij eigenlijk een klein geologisch paradijsje. Je zag niet alleen de enorme tientallen meters hoge en kilometers lange stuwwal, maar je kon in de zanderij in het inwendige van die stuwwal kijken met zijn door het landijs gestuwde lagen en dan lagen er bovendien nog duizenden zwerfstenen die door het landijs meegebracht waren.
Eigenlijk duurde het tot de publicatie van Ruegg en Burger in 1999 dat er een samenhangend en goed geillustreerd artikel over profielen in de zanderij beschikbaar kwam. Zij hebben hiervoor van 1994 tot 1999 onderzoek in de zanderij verricht.
Zelf heb ik in 1999 en 2000 vele honderden plaatjes gemaakt van de toen zichtbare profielen. Het transport per spoor was toen gestopt en, om ruim baan voor de vrachtwagens te maken, werden de wanden tamelijk steil gehouden.
Een lang profiel in de zanderij
Bovenstaande foto is uiteraard van enige afstand genomen en is bedoeld om te laten zien dat er soms, mede afhankelijk van de weersomstandigheden, profielen over tientallen meters zichtbaar waren. In het water heb ik wat getalletjes neergezet. Dat zijn de gedeelten waarop in de volgende detailplaatjes wordt ingegaan.
Onderstaande foto is een detailopname op locatie 1. Dit zijn smeltwaterafzettingen van het landijs (fluvioglaciaal; sandr). De afzetting loopt naar rechts (oosten) door tot en met punt 2 en behoort bij de Formatie van Drente. Gerard Ruegg spreekt hier van klimmende ribbels, die een stroomrichting naar het westen aangeven.
De duidelijke zichtbare gelaagdheid hangt hier samen met het verschil in erosie binnen de afzetting.
Locatie 1
In de sandr zijn nu eens grofzandige en dan weer meer lemige laagjes afgezet. Aan de buitenkant drogen de grofzandige afzettingen sneller uit. De lucht kan hier gemakkelijker in de wat grotere porien tussen de zandkorrels binnendringen. De binding tussen de deeltjes gaat verloren en door de wind of door de zwaartekracht verdwijnen de zandkorrels. In de lemige afzettingen kan de lucht minder snel in de kleinere porien doordringen. Het gevolg is dat de lemige, vochtige gedeelten minder eroderen en uitgeprepareerd worden.
Locatie 1; detail vorige foto
Hier aan het oostelijke uiteinde van de sandr is prachtig te zien dat de lemige laag is omgebogen. Een schub van het landijs is hier door een duw van rechts over de sandr heen geschoven. De lemige afzetting was wat plastisch en daardoor is de laag niet gebroken, maar omgebogen.
Het is zeer waarschijnlijk dat je hier bij boren, zonder de ruimtelijke context te zien, geen verband zou zien tussen de dunne lemige lagen aan de bovenkant en de dikke lemige lagen aan de onderkant. Nader onderzoek, bijvoorbeeld pollenanalyse, zou er hooguit op wijzen dat de afzettingen onder vergelijkbare milieuomstandigheden hebben plaatsgevonden. Dateringen zouden wel de oplossing kunnen bieden, maar al die nadere onderzoeken kosten uiteraard veel mankracht en geld.
Locatie 2
Op de voorgaande foto en zeker op onderstaande foto is het schuifvlak (locatie 3) goed te zien dat over de sandr (locatie 2) schoof. Ook zijn meer naar rechts de roestige zanden met verfrommelde kleilagen te zien, maw die overschuivende schub is bij het opstuwen door de landijstong zelf ook sterk vervormd.
Locaties 2, 3, 4 en 5
De roestige zanden van deze schub behoren bij de Formatie van Kedichem, onderste deel. Prachtig is te zien hoe de lemige of kleiige lagen geplooid zijn. Op die lemige lagen heeft stagnerend kalkrijk water plaatselijk harde concreties gevormd. Overigens zijn ook de zandige afzettingen meegeplooid, maar dat is minder goed zichtbaar op een lage resolutie foto.
Locatie 4
De dikke kleilaag vormt de top van de Formatie van Kedichem, onderste deel. De scherpe knik in de laag doet vermoeden dat hier misschien wel een schuifvlak op volgt met een nieuwe schub.
Locatie 5
Afbeeldingen: BOHOteam_Wim Hoogendoorn
Literatuur:
Hoogendoorn, W., Zwerfsteneneiland Maarn en andere aardkundige monumenten. KNNV Uitgeverij 2006
G.H.J. Ruegg & A.W. Burger 1999. De spoorwegafgraving bij Maarn: Nieuwe waarnemingen in een oude groeve. Grondboor & Hamer 1999, jrg 53 nr 5, p 111-116.
Rondleiding
De zanderij Maarn is per 22 november 2013 opengesteld. Het zwerfsteneneiland blijft alleen onder begeleiding van een gids van de Stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland te bezoeken. Op die manier hopen we onze waardevolle collectie te beschermen.
Lezingen
Groepen stellen het soms op prijs op een rustige locatie eerst wat meer over de achtergronden van het zwerfsteneneiland en de aardkundige waarden in de provincie Utrecht te horen.