De Dommel dl 2; winter


Niënhof en Oostbroek


Rivieren stromen uit gebergten naar zee. Het rivierwater transporteert daarbij grind, zand en klei. Als het water snel stroomt rollen stenen en grind over de rivierbedding. Als het water langzamer gaat stromen stopt het transport van deze grote en zware last, maar zand en klei wordt nog wel meegevoerd. Van de bergen naar de zee zie je dan ook de gemiddelde korrelgrootte afnemen. Een zelfde mechanisme treedt op bij overstromingen. Loodrecht op de rivier zien we in de bedding grind liggen en direct naast de normale bedding wordt een oever van zandig materiaal gevormd. Veel verder van de rivier, waar het water bijna stil komt te staan bezinken pas de fijnste deeltjes die in het water zweven, de kleideeltjes. Op de foto die langs de Lek genomen is, komt de zandige en hoger gelegen oeverwal duidelijk tot uiting.

> Lees meer

De Dommel dl 2; winter

21 februari 2011
Bij de samenstelling van het Brabantnummer (zie literatuur) heb ik indertijd Patrick Kiden gevraagd een artikel over de Dommel te schrijven. Dat zou met name over het gedeelte ten westen van Sint Oedenrode gaan. Patrick was daar niet echt tevreden mee, omdat hij nog wel mooiere stukken kende, bijvoorbeeld bij de Vresselsche Akkers. Hij heeft daar ook aandacht aan besteed in zijn artikel De Dommel, een kleine rivier in het Brabantse dekzandgebied dat gepubliceerd is in dat Brabantnummer.

Indertijd heb ik wel enkele afbeeldingen voor dat artikel gemaakt van het gedeelte van het Dommeldal ten westen van Sint Oedenrode. De recente werking van het water is daar niet echt opvallend, omdat je met name naar oude vormen, zoals door kanalisatie afgesneden meanders, kijkt. Hoog tijd voor mij om eens bij de Vresselsche Akkers te kijken.




Vorming oeverwal

Op voorgaande foto is al prachtig te zien dat de Dommel bij recent hoogwater zand op de oevers heef afgezet. Niemand heeft daar nog gelopen en de stroomribbels zijn nog intact. In de schaduw van een kleine barriere heeft zich nog een fraaie afzetting gevormd.




Microrelief

We zijn hier gekomen door op de weg van Nijnsel naar Son de onverharde Watermolenstraat te nemen. Bij de brug over de Dommel zijn de voorgaande plaatjes gemaakt.




Locaties afbeeldingen

Als je wat verder gaat richting punt 2, waar je je auto kunt parkeren in de berm, dan zie je onderweg flinke afkalving in de buitenbocht. Gezien de graspollen gaat hier een stukje van het weiland verloren. Op de foto is niet goed te zien dat aan de andere kant van de Dommel, tussen de begroeiing, sedimentatie optreedt.




Erosie in een buitenbocht

Bij de volgend bocht in het weiland is de sedimentatie prachtig te zien. Hier zie je landaanwinst door de vorming van een soort kronkelwaard. Op de achtergrond zijn de hogere gronden van de Vresselsche Akkers te zien. De Dommel botst hier tegen een dekzandrug aan die plaatselijk nog is verstoven.




Landaanwinst

We kijken hier richting punt 3. Prachtig zicht op de Dommel en de hogere gronden van de Vresselsche Akkers, die in de buitenbocht van de Dommel door erosie steil gehouden worden. Als je de eerste afbeeldingen niet gezien hebt, dan zou het witte zand aan de overzijde mogelijk een raadsel voor je zijn, maar nu begrijpen we dat hier tijdens het recente hoogwater nog sedimentatie is opgetreden.




De Dommel en de Vresselsche Akkers

Bronnen:

Afbeeldingen:
BOHO-team.
Topografische Kaart: Topografische Dienst Emmen

Literatuur:
Aardkundige excursiepunten in Noord-Brabant. Grondboor & Hamer jrg 63, 2009 nr 6
Hoogendoorn, W., Zwerfsteneneiland Maarn en andere aardkundige monumenten. KNNV Uitgeverij 2006
Lezing 11 van de Stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland


Eemland


Met behulp van de Fysisch geografische eenheden kaart kunnen we het ontstaan van Eemland en haar omgeving beter begrijpen. Eemland maakt deel uit van het glaciale bekken dat in de voorlaatste ijstijd (Saalien 150.000 jaar gleden) is uitgeschuurd door gletsjertongen van het landijs. Die stuwden aan weerszijden van het bekken stuwwallen op. De afzettingen die daarna in de tussenijstijd, het Eemien, gevormd zijn, staan niet op het kaartje omdat ze niet meer aan het oppervlak liggen. In de laatst ijstijd (Weichselien) is een dik pakket zand als een deken over het bestaande landschap neergelegd. Langs de stuwwallen staan de gordeldekzanden en wat verder weg ook dekzandvlaktes aangegeven. Plaatselijk komen ook dekzandruggen voor. In de laatste 10.000 jaar, gedurende het Holoceen, vindt er in Eemland op grote schaal veengroei plaats. Tussen de veeneilanden door worstelt zich de Eem een weg naar het noorden. Langs de Eem zijn vanuit de voormalige Zuiderzee jonge zeekleigonden afgezet. Bij het doorbreken van de dijken van de Zuiderzee zijn tijdens overstromingen herhaaldelijk kleilaagjes op het veen afgezet. De gevolgen van de overstromingen zijn op het kaartje als overslaggronden herkenbaar.

Zo ziet het gebied er vanuit de lucht uit. De ronde plasjes heten waaien of wielen en zijn ontstaan als kolkgaten tijdens de dijkdoorbraken. De dijken zijn later weer om de kolkgaten heen gelegd. Daarom heeft de dijk een zeer bochtig verloop gekregen.

> Lees meer